NRC

Als er tijdens de pandemie één ding is gebleken, is het hoe gevaarlijk het is om verkokerd te denken. Stuur je bijvoorbeeld alleen op IC-capaciteit, dan creëer je nieuwe problemen die nóg groter zijn. Een manier om dat te voorkomen is niet in afgebakende vakgebieden te redeneren, maar in complexe systemen waarin alles met elkaar samenhangt. Beetje abstract, maar in deze Listening to the future-podcast van techonderzoeker Jarno Duursma probeer ik het zo helder mogelijk te vertellen.

Maar pas op: met die systeembril op, ziet het er niet meteen rooskleuriger uit. Eigenlijk blijkt dan vooral hoe slecht toegerust bestaande instituties en overheden eigenlijk zijn om met de systemische uitdagingen om te gaan. Pandemieën, klimaatverandering, de gevaren van ontsporende AI, cyberaanvallen zoals die van deze week op drinkwater in Florida, escalerende sociale ongelijkheid: er is geen goed antwoord op. Het huidige besturingssysteem van de maatschappij piept en kraakt en is dringend toe aan een update. Maar hoe moet die update eruitzien?

Daarover kwam ik deze interessante denkoefening tegen. Het Copenhagen Institute for Futures Studies maakte bovenstaande scenario-matrix over hoe wereldproblemen kunnen worden opgelost. Zoals altijd bij dit soort scenarioplanning is dit geen in beton gegoten richting, maar een verkenning van de waarschijnlijke uitkomsten, waarbinnen ook mengvormen mogelijk zijn. Volgens de onderzoekers zijn er twee assen om in de gaten te houden. De x-as draait om de vraag: gaat systeemvernieuwing komen van de overheid of van bedrijven? En op de y-as is de fundamentele onzekerheid: komt de verandering vooral van bovenaf of van onderop?

1. Big Tech Revolution. In dit scenario nemen de techreuzen, zoals Amazon en Google, het voortouw. Big Tech wordt dan niet gezien als probleem maar als deel van de oplossing. Tesla kan misschien wel beter verduurzaming versnellen dan de VN. En Googles AI kan misschien wel betere oplossingen bedenken tegen ongelijkheid dan de EU. Dit scenario klinkt voor mij nogal problematisch, als je ziet hoe techmonopolies nu al maatschappelijke problemen zoals desinformatie juist verergeren. En het is de vraag of dit voor Europa een serieuze optie is, aangezien er bijna geen Europese techreuzen zijn en we dan nog meer dan nu een datakolonie zullen worden van buitenlandse conglomeraten.

Maar wat als Big Tech decentrale technologieën zoals cryptovaluta’s en blockchains gaan omarmen? Dat doet Tesla nu en daarover mocht ik aanschuiven bij Op1.

2. Een sterke overheid dan maar? Dat zie je op verschillende plekken opkomen. China is het schoolvoorbeeld van een machtige overheid die met hulp van AI de samenleving en markt zo efficiënt mogelijk probeert te controleren en sturen. Maar ook in de Europese Unie klinkt een steeds luidere roep om een staat die weer meer de leiding neemt in het bepalen van maatschappelijke richting en het oplossen van grote problemen.

Een ontzettende aanrader om dit idee verder te verkennen is het sciencefictionboek The Ministry for the Future, van Kim Stanley Robinson. Ik ben normaal niet zo van de scifi-boeken, maar dit is echt heel goed.

3. Of gaan start-ups ons redden? Het scenario small business innovation doet me sterk denken aan wat prins Constantijn van Oranje al jaren doet met Techleap: het activeren van start-ups om maatschappelijke problemen op te lossen. Of wat Rutger van Zuidam doet met Odyssey Momentum: een nieuw soort mondiale verzamelplaats voor allerlei bedrijven rondom toekomstvraagstukken. Hij wees me ook op dit, vrij extreme, idee in Nevada om (tech-)bedrijven de mogelijkheid te geven om eigen lokale overheden op te zetten waardoor gebieden zich effectief kunnen afscheiden van centraal gezag.

4. Power from the people lijkt op de Stadmakerscoöperatie van Teun Gautier en Floor Ziegler. Grotendeels buiten overheden om organiseren burgers via dat platform zelf buurtinitiatieven, wijkprojecten en ideeën voor stadsvernieuwing. Sleutelwoorden bij deze beweging zijn burgerinitiatief, open source, decentrale technologie, coöperaties. Dat vergt nieuwe vormen van democratisering, het inzetten van nieuwe technologie, en een heel andere houding van gemeentes en provincies. Dat klinkt nog ver weg, maar tegelijkertijd: Zwitserland (zeer gedecentraliseerd, zeer direct democratisch) bewijst al langer dat dat model kan werken.

🔥Mijn favoriete NRC-journalistiek

De hype voorbij: welke toepassingen van blockchainhebben wél toekomst?

Interview met psycholoog Jonathan Haidt: ‘Er groeit een generatie jongeren op die bovenal niet gekwetst wil worden.’

Tesla’s bitmobiel en de Apple Car: de autosector versmelt met de techsector.

Europa heeft geen plan voor de stijgende zeespiegel.

Delfts project rondom de quantumcomputer in grote problemen.

Waar Adyen in de crisis floreert, worstelt ABN.

🚀 Uit het Future Affairs-netwerk

Tips? Antwoord per mail of via m’n LinkedIn.

Mede-oprichter Marc van der Chijs zag zijn cryptominingbedrijf Hut8 door de grens gaan van 1 miljard dollar beurswaarde.

Technologieonderzoeker Joop Hazenberg bracht donderdag een nieuw boek uit: Zo redden we de wereld - 30 acties om klimaatverandering te stoppen.

Designer Justus Bruns ontwierp innovatieve, bio-inspired lantaarnpalen die organisch meebewegen en reageren op voorbijgangers.

Directeur van het SCP Kim Putters deed een oproep aan de politiek om sterker op te treden tegen de giftige verdeeldheid in de samenleving.

Marietje Schaake en haar collega’s bij Stanford University zetten een nieuw programma op voor beleidsmakers over ethische en menselijke AI.

Onderzoeker José Nederhand en diverse collega’s van de Erasmus Universiteit schreven dit position paper met uitgangspunten voor een toekomstbestendige stad.

Biohacker Peter Joosten modereert op 18 februari een webinar over de maakbare mens bij de KNAW.