Vandaag hebben we een omdenkverhaal uit de oertijd van de computer. Eind jaren tachtig. Een afdeling van British Airways zou overgaan op computers. De meeste werknemers van de afdeling beschouwden het als een bedreiging. Wat zou dit betekenen voor de vertrouwde manier van werken? Zouden ze wel voldoende cursussen krijgen? Wat als de stroom uitviel?

Er werd vergaderd en gepraat. De werksfeer verslechterde. Wat zo’n eenvoudig vraagstuk leek dreigde in een impasse te geraken. Wat nu? Wat konden ze doen om de boel in beweging te krijgen? Het is de kunst om mensen blijvend in beweging te krijgen, ervoor te zorgen dat ze niet zozeer gemotiveerd zijn door wat ze niet willen, als wel door wat ze wel willen en vervolgens net zo lang doorgaan tot ze dat bereikt hebben. Maar ja, hoe doe je dat? Hoe kan jij zorgen dat mensen uit zichzelf iets willen?! Is die vraag niet een contradictio in terminis? Het is immers zoals het bekende gezegde luidt: je kunt een paard wel naar de waterbak leiden, maar je kunt hem niet dwingen te drinken.

Zo had ook British Airways zijn mensen onder druk kunnen zetten en kunnen dreigen met overplaatsing of ontslag. Mogelijk hadden de werknemers als reactie de hakken in het zand gezet. Maar dit alles was niet nodig. Een van de medewerkers zette namelijk in een vergeten hoekje een computer. Nieuwsgierig bekeken de andere medewerkers het nieuwe apparaat. Ze waren verbaasd over wat je er allemaal mee kon doen en hoe simpel hij in het gebruik was. Zo’n machine zou hun werk een stuk makkelijker maken. Binnen de kortste keren vroeg de afdeling of de computers niet sneller konden komen.

Nog heel even wat dieper de theorie in. Want wanneer komen wij in actie? In essentie zijn er slechts twee redenen: omdat we ergens naar verlangen (we willen iets) of omdat we ergens bang voor zijn (we willen iets niet). Simpel. Meer smaken zijn er niet. Liefde versus angst. Verlangen versus afkeer.
De logische vervolgvraag is: wat is de beste motivator, wat is de meest effectieve manier om mensen in beweging te krijgen? Allerlei onderzoek toont aan dat mensen zich over het algemeen sneller laten leiden door angst dan door verlangen. Als we ons niet veilig voelen, als we ergens bang voor zijn, dan zijn we geneigd onmiddellijk in actie te komen. Veiligheid is een eerste levensbehoefte. En dat gaat boven alles. Ervaren managers en consultants weten dit. Het is de strategie van de stok.
Als je niet in beweging komt doet het pijn. Ze hebben er de metafoor van het ‘brandende olieplatform’ voor bedacht: als medewerkers maar beseffen hoe gevaarlijk, levensbedreigend en urgent de situatie is, komen ze vanzelf wel in beweging. Om die reden bestoken ze de organisatie met dreigende taal. ‘Als we niets doen gaan we failliet’, ‘de concurrent staat niet stil’, ‘we draaien met verlies’, ‘straks moeten we de helft van de mensen ontslaan’. Werkt dat? Tja. Op korte termijn zeker. Als mensen overtuigd zijn van het gevaar komen ze echt wel in beweging. Desnoods springen ze van het platform, zo de zee in. Alles liever dan levend verbranden. Het lastige is alleen, als angst de enige motivator is, houden de goede bedoelingen na een tijdje als vanzelf op. Logisch. Zodra het ergste gevaar geweken is, is de urgentie verdwenen en gaat iedereen over tot de orde van de dag.

Precies dat patroon is bij veranderingsprocessen vaak waarneembaar. Iedereen is korte tijd van goede wil, de problemen lijken tijdelijk opgelost en even later komen ze levensgroot weer terug. Het is zoals we zagen bij het indrukken van een petfles; even later plopt de fles weer terug in zijn oude vorm. Om structurele veranderingen te realiseren, is meer nodig dan bedreiging.
Angst kan mensen tijdelijk in beweging brengen. Verlangen kan mensen structureel van gedrag doen veranderen. Als mensen diepgaand iets willen, er intens naar verlangen, doen ze uit zichzelf alles (en blijven dit doen) wat nodig is om te krijgen wat ze willen. Niet omdat het moet, maar omdat ze het willen. De strategie van het verleiden legt haar vertrekpunt dan ook bij het verlangen: wie in staat is anderen in hun hart te raken, wie in staat is het verlangen in de ander aan te boren, kan werelden in beweging brengen.

Iedere zondag ontvang je een Omdenkverhaal in jouw inbox. Kom je zelf zo'n verhaal tegen? Bijvoorbeeld in de krant, op je werk, thuis of online. Of heb je zelf iets omgedacht dat perfect past tussen alle Omdenkverhalen op onze website? Laat het ons dan vooral weten, want we zijn altijd op zoek naar fraaie voorbeelden. Mail jouw verhaal of tip naar [email protected]. Dank je wel.