Omdenkverhaal: De strategie van het elimineren - deel 3

Vorige week publiceerden we deel 1 en deel 2 over de omdenkstrategie van het elimineren. Deze strategie, 1 van de 15 die we behandelen in ons boek Huh?! - de techniek van het omdenken, is gebaseerd op het inzicht dat rouw, verlies en pijn onvermijdelijk zijn. Dat erkennen vormt de basis van deze strategie. De afgelopen weken vertelden we je in onze verhalen op zondag meer over deze omdenkstrategie. Vandaag het derde en laatste deel.

Een vierde variatie van de strategie van het elimineren bestaat uit het elimineren van een aanname. Moet iets altijd op een bepaalde manier? Wat je met deze variant doet is je eigen vastgeroeste verwachting, hoe het zou-moeten-zijn, ter discussie stellen. Op de markt was een groenteboer die het op zich prima deed. Goeie omzet, voldoende winst. Het probleem was alleen dat hij zich een slag in de rondte moest werken. Eigenlijk zou hij zo’n twee, drie mensen extra in dienst moeten nemen. Maar ja, netjes loonbelasting betalen zou te duur worden en zwart betalen wilde hij niet. Een dilemma. De helft zwart, de helft wit dan? Werken met vrijwilligers? Zo piekerde hij zich suf, totdat hij het hele idee van personeel elimineerde. Hoezo, personeel? Zo ‘bedacht’ hij een concept dat in het supermarktwezen al zo’n honderdtwintig jaar bestaat, namelijk zelfbediening. Hij bouwde zijn kraam in U-vorm op, kantelde alle bakken naar binnen, mensen bedienden voortaan zichzelf, het enige wat hijzelf nog hoefde te doen was bij de uitgang te gaan staan met een weegschaal en kassa om af te rekenen.

‘Elke organisatie heeft een directeur nodig.’ Ook al zo’n aanname. Waarom? Van wie moet dat? In Zuid-Afrika is een op Engelse leest geschoeide privéschool, de Synergy School. De school is in veel opzichten vooruitstrevend. Het concept van self managing, eigen verantwoordelijkheid nemen en dragen, staat hoog in het vaandel. Op een gegeven moment kondigt de oprichter, eigenaar en drijvende kracht van de school – in de ogen van een aantal personeelsleden is hij een goeroe – aan dat hij niet langer financieel en organisatorisch verantwoordelijk wil zijn. Einde mededeling. Vanuit zijn heilig geloof in de chaostheorie, ‘alleen door chaos te creëren, krijg je energie los’, laat hij het verder aan de ouders over om iets met zijn boodschap te doen. De mededeling leidt inderdaad tot chaos. Er vormt zich in allerijl een team dat een nieuwe directeur moet zien te vinden. Al snel blijkt een geschikte opvolger niet voorhanden te zijn. Wie kan de oprichter immers vervangen? Totdat het team een ingeving krijgt.
Opeens realiseert men zich dat de school zijn eigen probleem creëert door ervan uit te gaan dat de school een hoofd zou moeten hebben. Waar staat dat dat altijd zo moet zijn? Is het een wettelijke verplichting? Nee, natuurlijk niet! En dus besluit het team de taken van het schoolhoofd te verdelen over de leraren, de rest van de staf en de eigenaren. Men denkt dat het een tijdelijke oplossing zal zijn. Een vergissing. Want na enige tijd blijkt deze verdeling van taken zo goed te werken dat de school via een omweg een echte self-managingorganisatie geworden is.

Het elimineren van de meest vanzelfsprekende aannames kan deuren naar nieuwe werelden openen. Zo hebben wij de aanname dat treinen op vaste tijden moeten vertrekken. Maar wat als we die aanname elimineren? Als op sommige lijnen treinen gewoon heel vaak gaan? Om de vijf minuten? Bijkomend voordeel: als er geen dienstregeling is kunnen ze ook niet meer te laat vertrekken.
Zo was Richard Bach ervan overtuigd dat hij een mooi kinderboek had geschreven, Jonathan Livingston Zeemeeuw. Maar geen enkele uitgever bleek geïnteresseerd in het boek. Tot hij bedacht dat het misschien als boek voor volwassenen ook wel interessant zou kunnen zijn. Geen onjuiste gedachte. Het boek werd een wereldwijde bestseller.
En zo is er een vergelijkbaar verhaal over de Australiër Ron Mueck. Mueck maakt sinds 1996 op basis van siliconen en glasvezel hyperrealistische beelden van mensen van allerlei leeftijden, van baby’s tot zeer oude mensen. Hij gebruikt daarbij ook veel echt materiaal, bijvoorbeeld kippenvel, adertjes en haartjes. Zijn Duitse ouders waren speelgoedmakers en waren geëmigreerd naar Australië. Ron Mueck werkte eerst als een eenvoudige etaleur. In de jaren tachtig begon hij modellen te maken. Zijn tarief was bescheiden, zijn werk verder onopvallend. Totdat een kunstverzamelaar zijn werk ontdekte. Zijn status veranderde van modelmaker in kunstenaar. De eliminatie van zijn oude beroep betekende de geboorte van het nieuwe.

Tot 17 november pakt museum Voorlinden in Wassenaar uit met zijn grootste retrospectief ooit. Bij Voorlinden zie je heel vroeg tot zeer recent werk, monumentaal groot én verrassend klein. Een aanrader!

Het verhaal van Mueck draagt in zichzelf een vraag die voor ons allen interessant is. Je hebt een baan met een taak- en functieomschrijving. Als een soort verpakking van je talenten en vaardigheden. Maar wat als je nu eens de bestaande verpakking elimineert? Welke kans kan dat opleveren?
Zo schrijft hoogleraar innovatie Jeff Gaspersz: ‘Toen ik op een gegeven moment in mijn loopbaan een stagnatie ervoer, zei een vriendin iets tegen mij waar ik haar nog steeds dankbaar voor ben. Zij zei: “Denk in termen van energie. Jouw energie om te bereiken wat je wilt, laat zich niet stoppen. Het zoekt alleen een andere context op waarin het verder kan stromen.” Die gedachte gaf mij in een flits een volledig andere kijk op mijn eigen situatie. Ik besefte ineens dat mijn creatieve energie niet afhankelijk is van een specifieke plaats. Die flitsverandering in mijn perspectief voelde als een tinteling, een soort emotionele bevrijding. Het leidde ertoe dat ik een eigen onderneming begon."

Wij zijn geneigd te denken dat succes ontstaat door dingen te doen. Logisch en begrijpelijk. Maar niet altijd even waar. Soms ontstaat succes ook door dingen niet te doen. Hoeveel van onze tijd vullen we wel niet met de meest onbenullige zaken? Als we ergens goed in willen zijn, echt succesvol willen zijn, moeten we beginnen met dingen te schrappen. De agenda leeg te maken. De onzin overboord te kieperen. In plaats van to-dolijsten zouden we elke dag dan ook met een not-to-dolijst moeten beginnen: wat ga ik vandaag niet doen om succesvol te zijn? Je kan natuurlijk denken aan praktische zaken als het vuilnis buitenzetten of de troep opruimen van anderen, maar misschien is er nog wel meer winst te behalen op het gebied van hoe je wilt overkomen op anderen, het beeld dat anderen van je hebben. Wat dacht je van nooit meer alles perfect moeten doen, aardig moeten zijn, elk telefoontje, elke e-mail of voicemail onmiddellijk beantwoorden, ja zeggen als je nee bedoelt, irritatie of boosheid inslikken, beleefd moeten zijn, het welzijn van anderen op de eerste plaats zetten, een braaf meisje of jongetje moeten zijn. Succes impliceert vooral ook dingen niet doen. In de woorden van Steve Jobs: ‘Focusing is about saying no.’

Elimineren is stoppen in de ruimste betekenis van het woord. Onder ogen zien dat je niet van tuinieren houdt en dus je hele tuin laten betegelen. Hoppa. Je auto de deur uit doen omdat je jezelf niet meer vertrouwt op de weg. Niet makkelijk. Wel noodzakelijk. Een relatie beëindigen die niet meer werkt. Au. Ontslag nemen. Tjsakka. Contact met een familielid verbreken. Beng. Onder ogen zien dat lichamelijk lijden onoplosbaar is. Hmm. Moeilijk. Elimineren dat je nog ‘jong’ bent of ooit nog kinderen zult krijgen.
Hoe pijnlijk al deze keuzes ook zijn, ze zijn in elk geval bevrijdender dan doormodderen met dingen waarvan je weet dat ze niet werken. Elimineren is per definitie pijnlijk. Uiteindelijk moeten we erkennen dat alles een keer eindigt. En hoe onzeker de situatie daarna ook is, het geeft je de mogelijkheid daarna het heft in eigen hand te nemen. ‘Gooi je oude schoenen niet weg voordat je nieuwe hebt’ is een welgemeend advies. De strategie van het elimineren druist bewust in tegen dat advies. Doorgaan met iets waar geen perspectief meer in zit is nog veel pijnlijker. Wat heb je te verliezen?
Dus verbrand die schepen achter je. Je oude schoenen? Weg ermee! Allemaal in de Zak van Max. Loop als het moet op blote voeten. Sandalen. Op flippers voor mijn part. Maar als het niet meer werkt is het zinloos om door te modderen. Creëer zelf een situatie van totale ontreddering, voordat de omstandigheden het tempo bepalen. Begin een bedrijf. Ga achter een leeg bureau zitten, op zoek naar klanten. Huur een leeg atelier, pak een kwast. Haal die boedelbak, gooi je spullen erin en vertrek richting horizon. Volg de wind, het lot, je neus. Whatever. Als je diep vanbinnen weet dat het niet meer goed zal komen: stop. Een illusie armer, een perspectief rijker.

Iedere zondag ontvang je een Omdenkverhaal in jouw inbox. Kom je zelf zo'n verhaal tegen? Bijvoorbeeld in de krant, op je werk, thuis of online. Of heb je zelf iets omgedacht dat perfect past tussen alle Omdenkverhalen op onze website? Laat het ons dan vooral weten, want we zijn altijd op zoek naar fraaie voorbeelden. Mail jouw verhaal of tip naar [email protected]. Dank je wel.