Wie verdient er aan ons voedsel? En komt die winst wel in de juiste zakken terecht?

Om meer inzicht te krijgen in winstmarges in de supermarkten, hebben we het initiatief genomen tot een onderzoek naar prijsopbouw van voedsel in de supermarkt. Denktank Questionmark heeft dit onderzoek uitgevoerd en hier vandaag de resultaten van gepresenteerd.

Wat zijn de voornaamste uitkomsten? Supermarkten bepalen de marges van ons voedsel en dragen dus grote verantwoordelijkheid voor de prijzen van ons voedsel!

De afgelopen twee jaar zijn de prijzen voor de basisboodschappen in ons land met 31% gestegen. Bijna een miljoen mensen in Nederland hebben moeite de eindjes aan elkaar te knopen. Ook boeren klagen: zij willen een eerlijke prijs voor hun producten. Krimpflatie en graaiflatie zijn inmiddels ingeburgerde begrippen. Daarom hebben wij de voedselindustrie steeds opgeroepen: wees transparant en geef consumenten inzicht in de opbouw van prijzen. Dan kunnen we met z’n allen bekijken of die hoge prijzen echt noodzakelijk zijn. Deze oproep was aan dovemans oren gericht. Supermarkten wijzen naar producenten en producenten naar supermarkten, beiden wijten ze prijsstijgingen aan hoge grondstof- of energieprijzen. Maar deze aantijgingen vielen nauwelijks te controleren, want supermarkten houden informatie over hun prijsopbouw stelselmatig geheim onder het mom van concurrentiegevoelige informatie.

Het onderzoek: 'Een Eerlijke Boterham. Wat weten we over de prijsopbouw van voedsel? laat zien dat de prijs van een product in de supermarkt bestaat uit verschillende componenten: de inkoopkosten, de productiekosten, algemene kosten, de nettomarge en btw. Voordat een product in de supermarkt ligt, wordt het vaak via een tussenhandelaar verkocht voor een handelsprijs. De schapprijs is een optelsom van de inkoopkosten en de prijsmarge (die weer bestaat uit productiekosten, algemene kosten, nettomarge en btw).

Figuur 'Componenten in de prijsopbouw van voedselproducten'
(Bron: Questionmark)

Algemene kosten worden onder meer uitgegeven aan salarissen, inclusief de bonussen van de bestuurders en voedselpromotie (80% van deze promotie is voor ongezonde voeding). Verder wordt er in Nederland 1,6 miljard euro aan voedselreclames uitgegeven! (Dat is gemiddeld 3,5% van de voedselprijs).

Tijdens het onderzoek is het voor Questionmark enorm lastig gebleken om de kosten van de verschillende componenten te achterhalen. Zo komen de handelsprijzen tot stand in onderhandeling tussen bedrijven en worden niet bekendgemaakt. Over de nettomarge, oftewel de winstmarge, komen we ook weinig te weten. 

Wat doet de overheid?

De Autoriteit Consument en Markt heeft de bevoegdheid om informatie over prijzen op te vragen. Dit is in 2020 en 2022 gebeurd om de prijsopbouw te onderzoeken van bepaalde landbouwproducten, maar de overheid grijpt niet in bij het bepalen van prijzen. Marktwerking gaat voor alles. Het rapport laat zien dat dit in andere landen wel gebeurt.

Margemix

Winstcijfers zeggen niets over marge per product, maar het wordt interessant als we kijken naar de verdeling van hoge en lage marges over het totaal van producten in de supermarkt. Supermarkten baseren de prijs van een product maar deels op de inkoopprijs. Sommige producten zijn laag geprijsd om klanten te trekken en andere producten zijn duurder om dat te compenseren. Producten kunnen zelfs onder de kostprijs in de schappen belanden. Op elk product zit dus weer een andere winstmarge.

Supermarkten bepalen de margemix en die margemix bepaalt mede wat we eten. Variëren in marge is gericht op winstmaximalisatie en niet op het gezonder of duurzamer maken van de basisboodschappen. Voorbeelden van producten met lage marge: gehakt, bier, Unox rookworst. Voorbeelden van producten met hoge marge: biologische paprika, aardbeien, chocoladekoekjes van het huismerk.

We willen allemaal een eerlijker, veiliger en gezonder voedselsysteem, (bijvoorbeeld meer biologisch, meer plantaardig en meer uit de Schijf van Vijf), maar supermarkten hoeven hier helemaal niet aan bij te dragen van onze overheid. Er zijn geen maatschappelijke doelstellingen aan die margemix verbonden, wat je wel zou verwachten gezien de grote rol die supers spelen bij onze voedselvoorziening.

Naast onze campagne tegen speculeren met voedsel is dit onderzoek een vervolgstap om meer inzicht te krijgen in de prijzen in de supermarkt. Er is echter nog een lange weg te gaan om volledige transparantie te krijgen en de prijzen voor gezond voedsel lager. Duidelijk is wel dat de rol van de supermarkten in die prijsopbouw veel groter is dan ze ons willen doen geloven. Tijd dat ze hun verantwoordelijkheid nemen!

Met vriendelijke groeten,

Juke Fluitsma, campaigner

P.S.: Het onderzoek van Questionmark was mogelijk met een flinke bijdrage van Foodwatch. Aangezien wij geen geld aannemen van de overheid of bedrijven uit de voedselindustrie is elke bijdrage welkom! Help je ook mee met een (extra) gift?