NRC

VALTECHNIEK: Vallen ze of vallen ze niet? Het vinden van een politiek antwoord op de toeslagenaffaire verdeelt de leden van kabinet-Rutte III. Daarbij staan met name premier Rutte en de VVD lijnrecht tegenover de andere drie coalitiepartijen. Vanavond vergadert het kabinet erover in een extra ingelaste ministerraad, na de persconferentie. RTL Nieuws haalt een ingewijde aan die de kans op aftreden schat op 60 procent, het AD houdt het op „fifty fifty”.

Duurt lang: Er zijn leden van de coalitie en het kabinet die rekening houden met het vertrek van het hele kabinet. Rutte zelf is fel tegen zo’n collectief aftreden. Het heeft al zo lang geduurd dat nu nog vertrekken zinloos is, zo redeneert hij intern – vergelijkbaar met iemand die zó lang heeft gewacht om zijn boeken terug te brengen naar de bibliotheek dat hij, nu het zover is, de boete een beetje overbodig vindt.

Onberekenbare Kamerleden: Eén ding vindt de premier nog erger, en dat is als de Tweede Kamer zijn kabinet in een debat wegstemt, bijvoorbeeld door de motie van wantrouwen die GroenLinks voorbereidt. Dan trekt Rutte liever zélf de stekker eruit. Hij eist daarom absolute zekerheid van de coalitiepartijen: met 75 van de 149 zetels (de stoel van Hiddema is nog steeds onbezet) is de meerderheid van de coalitie immers minimaal. Eén tegenstem kan fataal zijn. En met Kamerleden als Joël Voordewind (CU) en Pieter Omtzigt (CDA) weet je het nooit.

Iemand moet het doen: Maar een uitkomst zonder enige zichtbare politieke consequentie valt bij de rest weer slecht. Zo heeft minister – en, niet onbelangrijk, D66-lijsttrekker – Sigrid Kaag intern duidelijk gemaakt dat het kabinet toch echt íets van een offer moet maken, schrijft politiek columnist Tom-Jan Meeus vandaag in NRC. Dat kan ook een individuele keuze zijn: D66 raakte immers eerder zelf staatsecretaris Menno Snel al kwijt vanwege de affaire, in 2019. Er zijn zo genoeg politici die rekenen op een val, schrijft Tom-Jan, maar wie blaast de boel op? „Elk politiek drama heeft een dader nodig.”

CAMPAGNEMUNITIE: Val of niet, het toeslagenrapport voorziet alle partijen van munitie om elkaar te bevechten. Dat geldt in het bijzonder voor het CDA, schrijft onze CDA-volger Lamyae Aharouay. Overal ziet de partij inmiddels de ‘Rutte-doctrine’ die in het toeslagenrapport als grote vijand van de transparante overheid wordt aangewezen. Niet alleen in het toeslagendossier, waar Pieter Omtzigt er gretig naar verwijst, maar ook elders. Zo schreef CDA-Kamerlid Martijn van Helvert in het reces een opiniestuk in NRC onder de kop Rutte faciliteerde jihadisten en dekt dit toe, waarin hij klaagt dat Ruttes gebrekkige informatievoorziening „effectieve controle door de Tweede Kamer onmogelijk” maakt in het onderzoeken van overheidssteun aan Syrische rebellen. Dat frame gaan we nog vaak terughoren.

Open en bloot: Ook over dat gebrek aan informatie en openbaarheid zal het kabinet zich moeten uitspreken. En daarbij horen bewindspersonen opeens een compleet nieuwe Rutte, schrijft De Telegraaf. „Maak álles maar openbaar! Desnoods de notulen van de ministerraad! Zet er maar een camera bij!” zou de premier gezegd hebben. Het zou nogal een koerswijziging betekenen voor Rutte – of een manier om zijn imago op dit vlak in alle haast op te vijzelen.

Over openheid gesproken: Of we straks echt meer informatie krijgen? Vandaag debatteert de Tweede Kamer over de Wet open overheid, die er als opvolger van de Wet openbaarheid van bestuur (de welbekende Wob) voor moet zorgen dat straks in één oogopslag inzichtelijk is welke overheidsdocumenten er bestaan, en welke er toegankelijk zijn of opgevraagd kunnen worden. Maar, schreef NRC-collega Jorg Leijten al, het is een slap politiek compromis dat weinig zal doen om schimmige documenten, mails en appjes inzinchtelijk te maken. En zolang ambtenaren vooral hun minister uit de wind moeten houden, leeft de geheimhoudingscultuur vermoedelijk voort.

AVONTUREN IN DE AVONDUREN: Het ministeriële overleg van vanavond zal in de schaduw staan van de nieuwe persconferentie, de eerste in een maand tijd. Vrijwel zeker is dat de lockdown met drie weken wordt verlengd. Bronnen melden aan RTL Nieuws dat er daarnaast serieuze plannen zijn voor een avondklok. Die zou wat het kabinet betreft volgende week moeten ingaan, maar de weerstand onder burgemeesters en vanuit de coalitie is groot. Mogelijk wordt het plan vanavond al aangekondigd, maar dat is allerminst zeker.

Schoolstrijd: Diezelfde onzekerheid hangt ook rond het voornemen van het kabinet om de basisscholen al op 25 januari te heropenen, twee weken eerder dan de middelbare scholen. De oplopende leerachterstanden en de psychologische gevolgen van een lange sluiting zijn gigantisch, beschrijft NRC-onderwijsredacteur Patricia Veldhuis.

Stoute ouders: Het steekt dat Hugo de Jonge (Volksgezondheid, CDA) de sluiting vorige maand verdedigde met een gedragsargument: mede door de scholen te sluiten, móésten ouders wel gaan thuiswerken, zoals het kabinet wilde. Had het kabinet ouders dan geen zorgverlof kunnen geven, zoals in Duitsland, of werkgevers direct kunnen dwingen? In ieder geval is de redenering ingehaald door de werkelijkheid van de Britse virusvariant. Daardoor zijn scholen alsnog een besmettingsbron geworden, zo lijkt het. Het OMT moet daarover later deze week uitsluitsel geven, waarna het kabinet de knoop over heropening doorhakt.

KIELEKIELE(GAT): De provinciale coalitie in Noord-Brabant hing even aan een zijden draadje, maar is gered. Gisteren maakte FVD-Statenlid Stijn Roeles bekend op te stappen – de richting van de partij „dreigt radicaler te worden”, vond hij – waarmee de meerderheid van de enige volwaardige bestuurscoalitie met Forum verloren op de tocht kwam te staan. Roeles gaf namelijk zijn zetel wel op, maar de enige overgebleven FVD-kandidaat op de kieslijst was de in Limburg woonachtige Cees van der Sande. Die was een jaar geleden nota bene zélf uit de Limburgse Statenfractie gestapt, omdat hij de koers daar niet pro-Baudet genoeg vond. Maar Van der Sande is eruit, zegt de partij: hij moet, als vereiste voor zijn Statenlidmaatschap, alleen nog naar Brabant verhuizen en kan dan zijn zetel innemen.