NRC

De verwijten over en weer in de bikkelharde strijd om de vaccins gloeien nog na. Probeert vaccinproducent AstraZeneca ‘Brussel’ een pootje te lichten? Is de Europese Commissie te naïef geweest in de onderhandelingen met Big Pharma? Intussen begint het Europees Parlement een onderzoek naar wanbeleid binnen het Europese grensagentschap Frontex. Welkom in NRC Europa!

Kou uit de lucht? Terwijl de politie in Brussel zondag de handen vol had aan verboden straatprotesten tegen de coronamaatregelen – bijna 500 mensen werden gearresteerd, vuurwerk, messen en katapulten werden in beslag genomen – klikte verderop in de stad Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen haar scherm aan voor een videocall met de toplui van de grote vaccinproducenten. Na de openlijke ruzie vorige week tussen ‘Brussel’ en AstraZeneca over het leveringscontract, vond Von der Leyen het hoog tijd voor een poging tot verzoening. Later in de middag twitterde ze triomfantelijk dat de ergste kou uit de lucht is. Vorige week nog waarschuwde het Brits-Zweedse AstraZeneca slechts 40 procent van de afgesproken tachtig miljoen doses in het eerste kwartaal van dit jaar te kunnen leveren. Maar de vaccinproducent „gaat de productiecapaciteit in heel Europa verhogen”.

„Step forward”, jubelt Von der Leyen nu. Maar het kan de „strategische blunders” nauwelijks verhullen, schrijft collega Clara van de Wiel. Wat begon als een conflict met één farmaceut – AstraZeneca pleegt volgens Brussel contractbreuk - groeide uit tot een politieke en diplomatieke nachtmerrie. Zeker nadat afgelopen vrijdag Brussel ook nog eens restricties aankondigde op de export van op het Europese vasteland geproduceerde vaccins. Tot woede van zowel het Verenigd Koninkrijk als ook EU-lidstaat Ierland bleek de Commissie van plan een speciaal ‘noodartikel’ uit het Brexit-akkoord in te roepen om controles mogelijk te maken bij de grens op het Ierse eiland. Daarmee leek Brussel haast achteloos het politiek allergevoeligste onderdeel van de Brexit-afspraken op losse schroeven te zetten. Na een reeks verhitte telefoontjes tussen Brussel, Dublin en Londen werd de gewraakte passage vrijdagavond vlak voor middernacht weer uit de plannen geschrapt: de grens blijft open, ook voor vaccins. Maar het gezichtsverlies voor Von der Leyen en haar team is groot.

Merkel houdt spoedberaad Vooral in Duitsland klinkt steeds fellere kritiek op de Europese aanpak van vaccineren. Duitsland (vaccinatiegraad 2,8 %) doet het nog altijd beter dan bijvoorbeeld Nederland (2 %), maar loopt ver achter op landen als Israël of het Verenigd Koninkrijk, schrijft NRC’s Duitslandcorrespondent Nynke van Verschuer. Ministers Jens Spahn en Peter Altmaier (allebei CDU) wijzen op de verantwoordelijkheid van hun partijgenoot Von der Leyen die vanuit Brussel nou eenmaal de regie voert in de gezamenlijke EU-aankopen van vaccins. Deze maandag spreekt bondskanselier Angela Merkel met de minister-presidenten van de Duitse deelstaten. De vraag die op tafel ligt: hebben we als Duitsers de trage vaccinatie aan ons zelf te danken, of is het allemaal de schuld van Brussel?

1 miljoen handtekeningen Ondertussen loopt online het Europees burgerinitiatief dat de Europese Commissie (met de benodigde 1 miljoen handtekeningen) wil dwingen „alles in het werk te stellen om vaccins en behandelingen tegen het coronavirus een wereldwijd publiek goed te maken, vrij toegankelijk voor iedereen.” Initiatiefnemers vinden dat iedereen bescherming tegen corona verdient en geen enkel bedrijf winst mag maken bij de bestrijding van de pandemie.

A walk in the park Nee, NRC Europa is in deze gekmakende coronatijd niet plots met bomen gaan praten of knuffelen – nóg niet. Maar er is dezer dagen in de Brusselse bubbel duidelijk sprake van een nieuw fenomeen: het wandelinterview. Speelde fysieke EU-verslaggeving zich vóór corona vooral af in zweterige zaaltjes, in café’s en restaurants of op verwarmde terrassen, nu zoek je elkaar op in Brusselse parken. Het wandelinterview geniet inmiddels zelfs een zekere status. ‘Met wie heb jíj gewandeld deze week?’ Noem een grote naam uit de Brusselse wandelgangen, en je doet in coronatijd weer een beetje mee.

Volt stort zich in de verkiezingsrace „Nu is het tijd om ook in Nederland ons vernieuwende geluid te laten horen”, zegt een verheugde Laurens Dassen, lijsttrekker van de Europese partij Volt. De partij heeft in Nederland het vereiste aantal ondersteuningsverklaringen gehaald om deel te kunnen nemen aan de Tweede Kamerverkiezingen van 17 maart. De partij, in 2017 opgericht als eerste Europese partij, heeft inmiddels ruim 2000 leden in Nederland, meer dan 30.000 leden in heel Europa en een zetel in het Europees Parlement. Speerpunten van de partij, aldus Dassen: afrekenen met sociale ongelijkheid, klimaatverandering en populisme.

Guerra Gate In het Europees Parlement zijn grote zorgen over de benoeming van de Portugese openbaar aanklager in het nieuwe Europees Openbaar Ministerie (EOM) dat jacht moet gaan maken op fraude met EU-geld. Elk van de deelnemende EOM-landen wordt vertegenwoordigd door een aanklager die politiek volstrekt onafhankelijk moet zijn. Maar over de onafhankelijkheid van de Portugese kandidaat hebben veel Europarlementariërs twijfels. Bij zijn voordracht door de Portugese regering is het oordeel van een onafhankelijk selectiepanel genegeerd, zegt CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers. Het panel had zich uitgesproken voor een vrouwelijke kandidaat. Maar de Portugese premier Costa wil per se zijn kandidaat: José Guerra. „Om Guerra te verdedigen kwam de regering op de proppen met valse aanprijzingen”, zegt Lenaers. „Guerra zou zich in eigen land hebben bewezen met zijn stevige aanpak van een EU-subsidiefraudezaak. Dat bleek niet te kloppen.” Waarom Portugal alsnog blijft hameren op de benoeming van Guerra is onbekend. Lenaers: „Als Lissabon toch Guerra stuurt, dan betekent dat reputatieschade voor het EOM dat juist met een schone lei een vliegende start moet maken.” Guerra Gate is inmiddels ook opgepikt door „de regeringsgezinde media in Portugal”, aldus Lenaers.

Frontex onder curatele Het Europees Parlement heeft een speciale commissie aangesteld die onderzoek gaat doen naar de misstanden bij Frontex. Het Europese grensagentschap wordt beschuldigd van medewerking aan pushbacks: het illegaal terugduwen van migranten en vluchtelingen over de grens. „We willen de onderste steen boven krijgen, alleen zo kan Frontex in de toekomst weer geloofwaardig opereren”, zegt GroenLinks-Europarlementariër Tineke Strik die lid wordt van de commissie. Het onderzoek naar Frontex’ betrokkenheid bij de mensenrechtenschendingen moet over vier maanden leiden tot een rapport met conclusies en aanbevelingen. In januari werd al bekend dat het Europees bureau voor fraudebestrijding, OLAF een onderzoek is gestart naar Frontex. Duitse media hadden aangetoond dat Frontex-medewerkers in de buurt waren toen Griekse grenswachten boten met vluchtelingen terugduwden naar Turkse wateren, maar niet ingrepen. Ook aan de Hongaars-Servische grens verzuimde Frontex haar plicht. Frontex heeft zich inmiddels teruggetrokken uit EU-lidstaat Hongarije. Frontex-baas Fabrice Leggeri moest eerder verschijnen in het Europees Parlement, maar bestreed tijdens de hoorzitting alle beschuldigingen. Frontex is bezig met de opbouw van een operationele EU-grenswacht die over een paar jaar uit 10.000 medewerkers moet bestaan.

Verder deze week op de agenda EU-buitenlandchef Josep Borrell bezoekt vrijdag Moskou voor overleg met de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov. Na een tweede weekend op rij van antiregeringsprotesten – honderden aanhangers van oppositiepoliticus Aleksej Navalny werden opgepakt – hopen Russische activisten dat Borrell namens de EU onomwonden steun uitspreekt voor Navalny en „Poetins corruptie” zal aankaarten. Verder, in het Europees Parlement, veel (digitale) vergaderingen, zoals deze maandag de Begrotingscommissie die Sandra Gallina, de directeur-generaal voor Volksgezondheid bij de Europese Commissie, uithoort over de Europese vaccinatiestrategie. Woensdag presenteert de Europese Commissie haar kankerbestrijdingsplan. En op vrijdag stemt de Milieucommissie over een voorstel dat ‘koolstoflekkage’ moet tegengaan. Koolstoflekkage vindt plaats wanneer bedrijven hun productie verhuizen naar niet-EU-landen om zo de uitstootregels van de EU te omzeilen. NRC’s Europaredacteur in Den Haag Stéphane Alonso modereert woensdag bij het Montesquieu Instituut een debat over de Europese rechtsstaat, met onder andere Kati Piri (PvdA) en Roelof Bisschop (SGP). En op diezelfde dag vanaf 20.00 uur vanuit het Brusselse Holland House een debat over Brexit o.l.v. journalist Bert van Slooten. Onder de noemer ‘Eén maand Brexit: iedereen better and happier?’ debatteren VVD-Europarlementariër Liesje Schreinemacher, Martijn de Grave (Nederlands voornaamste Brexit-onderhandelaar vanuit de Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging bij de EU) en Willemijn Westerlaken, vertegenwoordiger van Transport en Logistiek Nederland (TLN) in Brussel.

Vorige week misschien gemist

•	Aleksej Navalny weet Russen te mobiliseren tegen Poetin. Collega Eva Cukier vanuit Moskou: wie zijn Navalny’s aanhangers?

•	Vaccinnijd en een diplomatieke middelvinger. Het gaat niet soepel tussen de EU en het VK, schrijft Michel Kerres.

•	Ook Europa moet zich zorgen maken over de politieke crisis in Italië, waarschuwt onze man in Rome Marc Leijendekker.

•	De Poolse oud-opperrechter Malgorzata Gersdorf ontvangt dit jaar de Geuzenpenning, de Nederlandse mensenrechtenprijs. Die is, schrijft collega Emilie van Outeren, nog nooit uitgereikt aan iemand die zich exclusief inzet voor mensenrechten binnen de EU.

•	De wereldeconomie herstelt in de loop van dit jaar. Maar volgens het IMF gaat dat herstel in de eurozone veel trager dan gedacht, schrijft NRC’s economieredacteur Maarten Schinkel.

•	Covid in Portugal: Overvolle ziekenhuizen, overwerkt personeel, „dit heb ik nooit eerder gezien, het lijkt wel oorlog.” Onze correspondent Koen Greven vanuit het land dat dit half jaar de EU voorzit.

•	Van Polen – waar wordt geprotesteerd tegen het abortusverbod - reist collega Emilie van Outeren naar Letland dat qua aantal vrouwen in topfuncties koploper is in Europa. Hoe krijgt de kleine Baltische staat dat voor elkaar?

•	De euro is in opmars als reservemunt, naast de dollar en de Chinese renminbi, merkt de Nederlander Kalin Anev Janse van het Europese noodfonds ESM. „Grote beleggers zien dat Europa werkt.”

Caroline de Gruyter

Knetterende vaccinruzie

Wat was er gebeurd als elk EU-land vaccins voor zichzelf had geregeld? Dan was, schrijft Caroline de Gruyter, iedereen vechtend over het kleed gerold. Grotere landen hadden vaccins gekregen, kleinere landen niets.

Luuk van Middelaar

Vaccinatie runnen als militaire operatie

Waarom, vraagt Luuk van Middelaar, vaccineert Israël zoveel beter dan een gemiddeld EU-land? Omdat een oorlog winnen, weten de Israëli’s, draait om het vermogen de hele samenleving te mobiliseren voor één doel.